پیوند معنادار مذهب و امر خیر، پیوندی تاریخی و پایدار است که در همه ادیان الهی و انسانی نشانه‌های روشنی از آن را می‌توان جستجو کرد. بن مایه‌های ساختاری مذهب بر اصول اخلاقی استوار است و برای ترویج اخلاق و استقرار نظام مبنایی بر پایه آن، راهی جز دعوت به عمل خیر و حمایت از نیکوکاری وجود ندارد.
تمدن‌های کهن در میان تمدن‌های انسانی نسبت بیشتری با آموزه‌های انسانی و اخلاقی دارند و از این رو به نسبت هم سلکان جدید خود از امکان برقراری رابطه پایدارتری با انسان و طبیعت برخوردارند.
مبنای مذهبی تمدن ایران باستان بر اساس آموزه‌هایی بنا شد که زرتشت آن را بنیان نهاده بود. در این کهن آئین ایرانی برای نخستین بار با الگوهایی از وقف و امر خیر مواجه هستیم که بعدها با ورود اسلام این الگوها در خدمت دین جدید قرار گرفت و برمبنای فقه و چارچوب‌های شرعی آن بروزرسانی شد.
در آئین زرتشت، جهان به دو سویه خیر و شر تقسیم می‌شود. معتقدان این آئین نور، نیکی، باران، شادی و شادمانی را هدیه‌ای ارزانی شده از اهورامزدا می‌دانند و در نقطه مقابل شر، فقر، خشکسالی، تاریکی، سوگواری و غم را میراثی اهریمنی می‌پندارند. از این رو به هر تلاشی که در مسیر تحقق اراده اهورامزدا بر روی زمین صورت پذیرد به مثابه یک رفتار مذهبی نظر انداخته و دوری از ترویج نیکی و خیر را عملی اهریمنی می‌دانند.
در آئین زرتشت، بیماری، فقر، بیسوادی و نظایر آن نمودهایی از غلبه نیروی اهریمنی است. به همین سبب معتقدان به این آئین طبق آموزه‌های اوستا در تقویم‌های دینی خود روزهایی از سال را تحت عنوان «گاهنبار»، به اطعام فقرا و نیایش اختصاص داده‌اند. این مناسک که بر اساس باور زرتشتیان به جمشید پادشاه پیشدادی باز می‌گردد، یکی از قدیمی‌ترین آئین‌های مذهبی برای مقابله با فقر و گرسنگی به شمار می‌آید. زرتشتیان بسیاری در ایران و سراسر جهان بخشی از ثروت یا تمام آن را برای زنده نگاه داشتن این مراسم مهم وقف می‌کنند.
گاهنبار در شش دوره پنج روزه در طول سال برگزار می‌شود و در طی آن هر زرتشتی به اقتضای توان و امکان اقتصادی خود با تهیه انواع خوراکی در خانه خود و یا در تالار اماکن دینی، سهمی در گستراندن سفره اطعام به فقرا بر عهده می‌گیرد. فارغ از آنکه تهیدستان و نیازمندان به کدام مذهب و ملیت تعلق داشته باشند.
یکی دیگر از راهکارهای آئین باستانی زرتشت برای مقابله با فقر و گرسنگی، اختصاص بخشی از درآمد زرتشتیان به فقرا و نیازمندان است. همچنین زردشتیان از دیرباز بخش یا تمام ثروت خود را صرف ساخت، نگهداری و اداره آتشکده می‌کردند. بخشی از درآمد ناشی از موقوفات این معابد و آتشکده‌ها صرف نگهداری از مکان مقدس زرتشتیان و بخش دیگری از آن صرف تامین هزینه‌های زندگی موبدان، تبلیغ دینی، بارورسازی زمین، تامین غذای حیوانات، پذیرایی و اسکان زائران، کمک به تهیدستان و کشاورزان فقیر و نیز تامین هزینه درمان، تحصیل و… نیازمندان می‌گردید.
یکی دیگر از مراسم‌های مذهبی زرتشتیان در عهد باستان که همچنان اجرای آن مرسوم است، «وَرهرام» روز است که در گاه شماری زرتشتی به جشنی اطلاق می‌شود که چهاردهم اسفند ماه هر سال برگزار می‌شود.
در این جشن بزرگ، زرتشتیان به نیایشگاه رفته و ضمن عبادت، بخش از درآمد سالیانه خود را به کمک به نیازمندان، توسعه امر خیر و ترویج نیکوکاری اختصاص می‌دهند. نکته جالب توجه آنکه در دستورات دینی این آئین به همان میزان که به کمک به فقرا و نیازمندان تاکید شده، از مستمندان نیز خواسته شده تا به کار و کوشش روی آورده، نیازهای روزمره خود را تامین نمایند. این دستور دینی باعث شده تا بسیاری از متمولان زرتشتی برای ایجاد بستر کار و تولید، زمین‌های مناسبی را در اختیار معابد و مراکز دینی خود قرار دهند تا فقرا و نیازمندان با کشاورزی بر روی این زمین‌ها نه تنها نیازهای خود را برطرف سازند، بلکه بخشی از درآمد این موقوفه‌ها را نیز صرف رسیدگی به افراد از کار افتاده، ناتوان جسمی و… نمایند.
