در مجالی کوتاه با «اشکان تقی‌پور» مدیرعامل خیریه «نیک گامان خیریه جمشید» به گفتگو پرداختیم. توضیحات دقیق، جامع و شیوایش جذاب بود. چالش‌های پیش روی خیریه‌ها و راه حل‌های برون رفت از آن را نیک می‌دانست و بسوالات بخوبی پاسخ داد.
- در ابتدا لطفاً تاریخچه‌ای از فعالیت مجموعه خیریه «نیک گامان خیریه جمشید» بیان بفرمایید و در صورت امکان به رئوس برنامه‌های عملیاتی شده این نهاد هم اشاره نمائید.
موسسه خیریه‌مان که عموماً به نام «نیک گامان» شناخته شده است، یک موسسه خیریه ثبت شده با پروانه کشوری در سازمان بهزیستی است، که از سال ۱۳۹۴ فعالیت خود را آغاز کرده است. حیطه فعالیت این موسسه پروژه محور بوده و شامل زمینه‌های مختلفی چون سلامت، آموزش و آسایش کودکان کم برخوردار و مددجویان سازمان بهزیستی است.
- پروژه محور بودن را بیشتر توضیح دهید.
اینکه مثلا آموزش و پرورش برای فلان نقطه محروم کشور ضرورت احداث مدرسه را اعلام می‌کند. ابتدا و انتهای این پروژه کاملا مشخص است. پس از اخذ استعلام‌های قانونی و مجوزهای لازم از آموزش و پرورش، مجمع مدرسه‌سازان این پروژه را در مجمع خیرین مطرح نموده و سپس با جلب منابع لازم از خیرین علاقمند، اقدامات اجرایی پروژه در دستور کار قرار می‌گیرد.
در چند سال اخیر هم موضوع زلزله سرپل ذهاب، سیل عید سال ۹۸ و نیز کرونا از محورهای جدی حضورمان برای کمک‌رسانی البته با محوریت کودکان کم برخوردار بوده است. به عنوان مثال در حال حاضر ۳۸۹۴ دانش آموز عشایرمان را در خراسان جنوبی و در ۷۸ مدرسه تحت پوشش داریم. همچنین طبق تفاهم نامه با آموزش و پرورش و بر اساس پروتکل‌های استاندارد ومیزان کالری لازم، هر روز صبح به آنها صبحانه می‌دهیم. در بخش ساخت مدارس در مهرماه سال جاری انشالله پنجاهمین مدرسه ساخته شده‌مان را طی پنج سال از عمر تشکیل این موسسه افتتاح خواهیم کرد که در ۱۸ استان کشور صورت گرفته است.
- از کارهایی که برای کودکان انجام دادید بیشتر بفرمایید.
در تعامل با سازمان بهزیستی کار گسترده‌تر می‌شود. زیرا در معاونت اجتماعی این سازمان دفتری ویژه برای کودکان و نوجوانان وجود دارد که به امور کودکان بی‌سرپرست و یا فاقد سرپرست موثر رسیدگی می‌کند. مراکز شبه خانواده کودکان و نوجوانان نیز از دیگر خدمات این سازمان است. این مراکز همان پرورشگاه‌های قدیم است که محیطش به صورت خانه درآمده و در هریک از آنها بین ۱۰ تا ۲۰ کودک نگهداری می‌شود. در حال حاضر کل مراکز خیریه نزدیک به ۶۰۰ مرکز شبه خانواده در سراسر کشور دارند که ۳ مرکز برای ما است و حدود ۴۵ نفر، در رده‌های مختلف سنی در رشت و کرمان در این مراکز تحت پوشش قرار دارند.
بخش دیگر فعالیت ما مراکز توانبخشی برای کودکان معلول است که با همکاری هلال احمر فعالیت می‌کند. این بخش شامل تجهیز و نوسازی مراکز مورد نظر است تا کودکان معلول، مورد حمایت قرار گرفته و فرایند توانمندسازی‌های حرکتی آنها با دقت انجام پذیرد.
برنامه دیگرمان «روستا ـ مهد» است که با همکاری سازمان بهزیستی صورت می‌گیرد. ساخت و تجهیز این مهدها توسط خیریه انجام می‌گیرد، سازمان بهزیستی هم نسبت به تامین مربی و یک وعده غذای گرم قبول تعهد کرده است. این مراکز عموماً در روستاهای مرزی یا مناطقی که زبان مادری آنها فارسی نیست، دستاورد خوبی داشته است. زیر کودکان ۳ تا ۶ سال با حضور در این مهدها زبان فارسی را بهتر فرا می‌گیرند و در سال‌های اول حضور در مدرسه دچار افت تحصیلی نمی‌شوند. تاکنون هم برای ۱۰۰ باب «روستا ـ مهد» اقدام کرده‌ایم.
در خصوص تعامل با هلال احمر هم همکاریمان الی ماشالله است. به وقت سیل و زلزله به سازمان داوطلبان جمعیت هلال احمر می‌رویم و اعلام همکاری می‌کنیم که البته با اولویت کمک بیشتر مددجویان سازمان بهزیستی در مناطق بحران زده می‌باشد.
- یعنی دیگر مستقل اقدام نمی‌کنید و ذیل جمعیت هلال احمر اقدامات لازم را انجام می‌دهید؟
بله همین طور است. در واقع از زمان زلزله سرپل ذهاب و کرمانشاه، موضوع موازی کاری انجمن‌های خیریه، حل شد و مقرر شد همه زیر نظر هلال احمر و با هدایت آنها کمک‌رسانی کنند. تا شاهد هدر رفت منابع و یا موازی کاری‌های بیهوده در حوادث نباشیم، زیرا صرف داشتن نیت خیر در کمک‌رسانی کافی نیست. در واقع هلال احمر با تجربیات قبلی، در هنگام وقوع سیل نوروز ۱۳۹۸، موسسات خیریه را با نوعی خلاقیت و خوش سلیقگی دعوت کرد و اعلام داشت اطلاعات لازم و نیازها را به شما می‌گوییم، مجوزهای لازم را صادر می‌کنیم، تسهیل‌گری و نظارت را هم انجام می‌دهیم؛ اگر مایل به کمک هستید، از این روش می‌توانیم بهتر به نتیجه برسیم. لذا ما به عنوان حلقه واسط میان حاکمیت و مردم با اخذ مجوزهای لازم، می‌توانستیم پول جمع کنیم. اگر هم شخصیت حقیقی، و نیز هنرمندی می‌خواست از مردم پول جمع کند، مقرر شد ذیل موسسات خیریه مردم نهاد انجام دهد. در مجموع سخت گیری نبود، فقط هماهنگی لازم انجام می‌شد برای اینکه هر کس بداند دیگری چه می‌کند و از موازی کاری‌های بیهوده جلوگیری شود.
- خب اینجا با یک مشکل جدی مواجه هستیم. خیلی از مردم علاقمندند به همنوعان خودشان کمک کنند، اما ترجیح می‌دهند این کمک‌ها را بصورت انفرادی صورت بگیرد، زیرا هنوز ارتباط دو سویه خوبی میان آنها و انجمن‌ها مردم نهاد خیریه صورت نگرفته است. بگذارید صریح بگویم به مجموعه‌های دیگر بی‌اعتماد هستند. به نظر شما چه کار باید کرد تا با ایجاد شفافیت بهتر، این اعتماد شکل بگیرد؟
برای پاسخ باید عرض کنم این روزها پیش‌نویس قانون تشکل‌های مردمی در مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی در حال تدوین است و اتفاقاً از ما هم برای ارایه نظرات و مشکلات و طرح‌هایمان، طی جلساتی دعوت کردند تا در جمع نخبگانی قانونی نوشته شود، تا انشالله گره‌گشای حل مشکلات اجرایی و خدماتی نهادهای مردم نهاد و انجمن‌های خیریه باشد و مشکلات آیین نامه‌های فعلی، در اداره و نظارت این نهادها رفع شود.
- یعنی معتقدید اگر قانون جامع و مدونی تصویب شود مشکل بی‌اعتمادی‌ها هم حل می‌شود؟
بله و حالا عرض خواهم کرد. ببینید، با تصویب یک قانون جامع و با یکپارچه شدن مدیریت و نیز ارایه اطلاعات صحیح و انجام نظارت‌های لازم، جلوی خیلی از اشکالات و خطاهای ناخواسته این موسسات که بعضاً تبدیل به جرم می‌شود، گرفته خواهد شد. در تمام این سال‌ها همه مسئولین از بالاترین مقام تا مدیران میانی سازمان‌های بزرگ و کوچک دولتی به این نکته اذعان کرده‌اند که کار مردم را باید به خودشان واگذار کرد، زیرا دولت کارفرمای خوبی نیست. حالا در این مسیر باید توجه داشت کار خیریه مدام و همیشگی، که موجب توسعه آموزش و بهداشت و رشد زیر ساخت‌های کشور بشود، صرفاً با کارهای خیر موردی متفاوت است و بجز پول و دل پاک، نیاز به تخصص، تجربه و آگاهی دارد. از جمله وظایف این قانون ایجاد شفافیت برای خیرین و حتی عموم مردم است تا بتوانند به امثال این موسات خیریه بخوبی اعتماد کنند و کمک‌هایشان را ارایه نمایند. در واقع این موسسات حلقه‌های واسط میان مردم و حاکمیت هم هستند. نقش مهمی هم دارند. هم اطمینان مردم را جلب می‌کنند و هم از سویی ظرفیت‌های مردمی را به دولت نشان می‌دهند.
- گفتید که در تدوین پیش‌نویس قانون موسسات مردم نهاد، از شما و همکارانتان نیز دعوت به عمل آمده است. آیا تعاملی خوبی با شما صورت پذیرفته است؟
بله دعوت کردند، اما گلایه ما این است که در تدوین چنین قانونی باید از همه دعوت شود و اجازه دهند افراد بیشتری که اتفاقا از خیرین هستند و مجموعه‌ای هم برای این کار دارند و حسن نیت هم دارند، در این خصوص نظر بدهند. ضمن آنکه وقت بیشتری برای تدوین گذاشته شود تا قانونی کامل و بی‌نقص شکل بگیرد. لذا وقتی قرار است در نهایت خیریه‌ها این قانون را اجرا کنند پس لازم است که تعامل بیشتری صورت بگیرد و حتی چرایی عدم توجه به برخی نظرات را قبل از تصویب قانون به موسسات توضیح دهند. هرچند از نمایندگان کلی مجمع خیرین که نماینده حدود ۱۰۰ موسسه خیریه است یا نماینده شبکه ملی سرطان و… را دعوت کردند اما به نظرم کافی نیست.
در نتیجه همان طور که عرض کردم لازم است با یک قانون قوی، شفافیت صورت بگیرد. چون اگر تعامل و همدلی لازم میان موسسات خیریه و سازمان‌های دولتی نباشد و خدای نکرده این دو یکدیگر را رقیب هم بدانند آن وقت است که مشکلات زیادی به وجود می‌آید و مردم نیز مستاصل می‌مانند و می‌گویند که چگونه به خیریه‌ها کمک کنیم، در حالیکه مجوز دارند ولی موظف به حسابرسی مالی و اعلان صورت‌های مالی نیستند؟
- متاسفانه برخی خیریه‌ها با اتهام عملکردهای غیرقانونی نظیر پولشویی مواجه هستند که باعث ایجاد سوتفاهم در سطح جامعه شده است
بله متاسفانه باید بگویم که حتی یک خیریه متخلف و متهم به پولشویی هم زیاد است. متاسفانه در اکثر دنیا بیشتر پولشویی‌ها از طریق نهادهای عمومی، غیر انتفاعی و خیریه صورت می‌گیرد.
- چگونه باید از این تخلفات جلوگیری کرد؟
با تدوین یک قانون قوی، نظارت دولت و اعطای دقیق مجوزها، البته بدون بستن دست و پای خیریه‌ها. همچنین انجام حسابرسی‌های مالیاتی تخصصی، چون متاسفانه ناظر مالیاتی یک موسسسه خیریه با یک شرکت تجاری فرقی نمی‌کند. از سویی لازم است خیلی از قوانین مالیاتی در مورد خیریه‌ها اصلاح شود. خیریه‌ها هم باید موظف شوند که حسابرسی مالی داشته باشند و صورت‌های مالیشان را در سایت‌هایشان اعلام کنند.
- تعداد خیرین شما و تراکنش‌های مالی‌تان به چه میزان است؟
در حال حاضر ما حدود ۳۰۰۰ خیر و کمک کننده داریم که دست کم سالی یکبار به خیریه ما کمک می‌کنند. نصف آنها خارج از کشور هستند. دو سال یک بار مجوز دریافت حدود ۷ میلیون دلار را داریم که هم با نظارت سازمان‌های خارج از کشور برای پرداخت کنندگان خارج از کشورمان صورت می‌گیرد و هم با نظارت کامل سازمان‌های داخلی مربوطه برای ما که دریافت کننده هستیم، انجام می‌شود. ضمن آنکه باید بگویم حدود ۹۰ درصد کمک‌های ما به لحاظ مبلغ از خیرین خارج از کشورمان است.
گزارش‌های مالی ما هم به حراست‌ها و هم به بازرسی‌ها و حتی معاونت‌های مربوطه تخصصی حوزه فعالیت‌مان در هلال احمر، وزارت بهداشت، وزارت آموزش پرورش و سازمان بهزیستی ارسال می‌شود. از سازمان‌های اطلاعاتی کشور هم برای نظارت و بازرسی به خیریه ما می‌آیند و کاملا شفاف پاسخگوی آن عزیزان نیز هستیم. هرچند انصافا همواره برای انجام نظارت و همراهی و کمک آمدند.
- در حوزه کارآفرینی زنان بی‌سرپرست چگونه فعالیت می‌کنید؟
در این حوزه حضور داریم، اما اجازه سرمایه‌گذاری نداریم. هم اکنون دو کارگاه قالی‌بافی، سوزن‌دوزی و دوخت لباس، در سیستان بلوچستان دایر کردیم. یک کارگاه شیرینی‌پزی، عکاسی، مهارت‌های زندگی و کامپیوتر هم در کرمان داریم، که بدون آنکه انتفاعی ببریم برای زنان بی‌سرپرست، زیر نظر سازمان بهزیستی فعالیت لازم را دارند.
- آیا در زمینه ایجاد زیر ساخت‌های توسعه در مناطق روستایی فعالیت دارید؟ مثلا آبرسانی یا حتی آبخیزداری یا آبخان‌داری تا این قبیل مناطق احیانا در دام سیل‌های بعدی گرفتار نشوند؟
بله با درخواست و توصیه سازمان‌های مربوطه برای احیای قنوات و نیز آبرسانی و لوله کشی در داخل روستاها فعالیت داشتیم. ضمن آنکه تجهیز ۲۰۰ خانه بهداشت و ۳۲ هنرستان را در استان سیستان و بلوچستان به انجام رساندیم که جزو توسعه زیر ساخت‌ها محسوب می‌شود اما حتما می‌دانید که عموما اجرای کارهای زیر ساختی خیلی هزینه بر است.
