رویدادها

...

  • امروز : پنج شنبه - ۱۱ خرداد - ۱۴۰۲
  • برابر با : Thursday - 1 June - 2023

::: آخرین مطالب

نقشِ واقعیت‌افزوده در توسعه امرِ خیر | آناستازیا موروزوا | ترجمه: هستی حسینی وقف، ضامن ماندگاری امر خیر است واقعیت مجازی در امور خیریه | آناستازیا موروزوا | ترجمه: هستی حسینی آماده شنیدن مشکلات خیرین هستیم قرآن و گفتمان‎سازی تمدنی در جامعه معاصر | الهه میرباقری خیر قرآنی، اشکال و روش‌ها | ملیحه پورترابی مردم فقیر بازیچه نیستند | حسین شیخ دهش‎آوری در اقتصاد ناپایدار (ترجمه و تلخیص پریسا علیویردی) مشارکت داوطلبانه راهبردی؛ دستورالعلمی برای سازمان‌ها | سارا جین رینبورگ، واندا لی بیلی، مگ مور و کریستین سیناترا اعتماد مردمی به خیریه‌های دولتی یا غیردولتی | سعید مسعودی‌ پور و علیرضا زمانی همیشه پای یک خیریه در میان است! | میلاد مرادی راهبردهایی برای حمایت از آسیب‌پذیرترین اقشار در برابر کرونا | ترجمه: نفیسه کردآبادی تجربه‌نگاری: مدل‌های فقرزدایی بومی | اکرم گلمحمدی مالیات اسلامی، راهکاری برای رفع فقر فقر و مناسبات بین‌الملل | طاهره خدادادی فقرزدایی در گستره تاریخ | امید اخوی الگوسازی بومی فقرزدایی فقرزدایی پروژه‌ای همگانی | سیدحسین سیدی درباره ما شماره ۶ (زمستان ۱۴۰۰)

4

قرآن و گفتمان‎سازی تمدنی در جامعه معاصر | الهه میرباقری

  • کد خبر : 1075
  • 12 مرداد 1401 - 4:42
قرآن و گفتمان‎سازی تمدنی در جامعه معاصر | الهه میرباقری
اسلام قائل به توان گفتمان‌سازی قرآن برای جهانی شدن است. این خوانش از دین برای جریان ساز بودن، نیازمند یک تفکر حمایت گر اجتماعی است. تجربه پیشین تمدن اسلامی بیانگر آن است که بخش مهمی از توان جامعه اعم از فکری و مالی باید به سمت وسوی آن برود که یک خواست آکادمیک یا محفلی را به نوعی مطالبه اجتماعی بدل سازد. در این مسیر نقش نهادهای حمایت گر مردمی مهم و تاثیرگذار است.

تمدن اسلامی در نتیجه گفتمان جدیدی که عرضه نمود توانست برای بیش از یک هزاره نظام فرهنگی، تاریخی و تمدنی جهان را متاثر از خود سازد. زایش تمدنی اسلام و پیوند آن با تمدن‌های کهن روم و ایران، نه تنها به فراگیر شدن گفتمان اسلامی انجامید، بلکه همزمان خوانش های جدیدی از تمدن‎های دیگر را نیز ممکن ساخت که در نتیجه آن عصر نوزایی علمی ابتدا در جهان اسلام و پس از آن در تمدن غربی آغازیدن گرفت.

از مشخصه‎های تمدن‎های بزرگ این است که آنها هم در ظهور و هم در دوران زوال تاثیرات خود را بر جهان پیرامون و نظام فکری آن می‎گذارند. این ویژگی در مورد تمدن اسلامی نیز صدق می‎کند و همانگونه که ظهور آن اتفاقی بزرگ قلمداد می‎شود، انحطاط آن نیز مهم تلقی شده و موثر واقع می‎شود.

پیشاهنگی تمدن اسلامی در علوم انسانی، علم، طب، فلسفه، دانش، هنر، معماری و … همانگونه که جهان را به آستانه خیزش علمی و رشد اقتصادی سوق داد، انحطاط آن نیز باعث شد تا جهان در خلاء معنادار چنین ایدئولوژی به سمت ذهنیت اومانیستی عصر صنعت سوق پیدا کرده و خود را در ورطه مدرنیسم و نحله‎های فکری عصر روشنگری اروپایی بیاندازد و به ناچار مسیری را بپیماید که نتیجه مستقیم و غیرمستقیم آن دور شدن از گفتمان مذهبی و دل بستن به نهیلیسم اعتقادی و تفکری است. این در حالیست که همچنان تمدن‎های مذهبی اعم از مسیحی، اسلامی یا تمدن‎های اخلاق گرای شرقی میتوانند با بازخوانی آموزه‎های خود و تبیین گفتمان جدید دوران نوزایی خود را آغاز کنند. جهان همچنان به آموزه‎های دینی نیازمند است و اسلام می‎تواند تا حد بسیاری به خلاء گفتمانی واکنش نشان داده و به جریان سازی تمدنی بپردازد. این مهم البته نیازمند بسترهایی است که  بسته به موضوع مقاله به نوع خاصی از آن خواهم پرداخت.

تمدن‌ها فرایندی حکومتی ندارند. این موضوع مهمی است که باید به آن توجه ویژه داشته باشیم. در این معنا حکومت‌ها ولو قدرتمند نمی‎توانند مبدع تمدنی جدید یا جهت دهنده به تمدنی کهن باشند. در نقطه مقابل هر حکومتی میتواند آغازگر انحطاط تمدنی ریشه‎دار باشد.

زایش تمدنی یا نوزایی تمدنی محصول فعالیت فکری توده برجسته و فرهیخته جامعه است. حکومت‎ها در بهترین مدل متصور تنها می‎توانند بسترهای تولید علم و گسترش آن را فراهم سازند. به فرض قرارگیری در متن چنین حکومتی وظایف روشنفکران، دانشمندان، عالمان دینی و فرهیختگان فرهنگی و هنری یک جامعه در وهله نخست ایجاد گفتمان از آموزه‎های تمدنی و سپس بسط و تبیین نظامی است که به فهم عمومی و جهانی این آموزه‎ها کمک کند. این بخش از مهم‎ترین ارکان نظام تمدن‎ساز به شمار می‎آید.

اسلام قائل به توان گفتمان‌سازی قرآن برای جهانی شدن است. این خوانش از دین برای جریان ساز بودن، نیازمند یک تفکر حمایت‎گر اجتماعی است. تجربه پیشین تمدن اسلامی بیانگر آن است که بخش مهمی از توان جامعه اعم از فکری و مالی باید به سمت وسوی آن برود که یک خواست آکادمیک یا محفلی را به نوعی مطالبه اجتماعی بدل سازد. در این مسیر نقش نهادهای حمایتگر مردمی مهم و تاثیرگذار است.

گفتمان قرآنی نیازمند استخراج داده‎هایی متناسب با جهان معاصر است. این فرایند می‎تواند به فراگیری و پذیرش آموزه‎های این تمدن دینی کمک بسیاری نموده، آن را در یک چارچوب مشخص نظری ساماندهی کند. در این چارچوب فعالیت‎های قرآنی باید به سمتی سوق داده شوند که محوریت استخراج منابع ظرفیت دینی برای گفتمان‎سازی نوین اسلامی به عنوان افق چشم‎انداز در منظر دید آنها قرار بگیرد. این مهم است که جامعه در عمومی‎سازی این نظام تمدنی پیشقدم شده و به مدل سازی آن در ابعاد محلی و ملی کمک کند.

گفتیم که حکومت‎ها اساسا توان تمدن‎سازی در جهان معاصر را ندارند ولی در نوع خود می‎توانند بسترسازی شکوفایی تمدنی به شمار آمده و یا به مانع مهمی در رشد و توسعه یک نظام تمدنی تبدیل شوند. بر فرض اهتمام حکومت به گفتمان سازی تمدنی، نقش جامعه مدنی، انجمن‎های اجتماعی و کانون‎های تولید و آموزش دانش برجسته می‎شود. به این مجموعه به فراخور تمدن قرآنی باید تشکل‎ها و عالمان علوم دینی و قرآنی را نیز افزود.

تقویت نهادهای دینی از دیرباز بر عهده توانگران مذهبی و عموم مردم بوده است. این مهم عامل اصلی مانایی دین در بزنگاه‎های تاریخی است و همچنان می‎تواند تضمین کننده حیات اجتماعی و علمی آن در جهان معاصر باشد. خیرین مذهبی با احداث کتابخانه، مساجد و مدارس دینی و علمی نقش مهمی در طول تاریخ اسلامی در شکوفایی تمدنی این مذهب الهی ایفا نموده‎اند. این نقش و جایگاه همچنان کاویژه‎های خاص خود را از دست نداده و بر قوت خود باقی است. فعال شدن مجدد این گروه اجتماعی و افزودن توان تازه بنیان تشکل‎های جامعه مدنی به گروه خیرین قرآنی می‎تواند راهگشای مسیری باشد که گفتمان‎سازی اجتماعی و تمدنی را در جامعه در پی داشته باشد. این توان اجتماعی باید در خدمت داده‎پردازی معاصر از ‌آموزه‎های دینی درآمده و گزاره‎های کهن آن را نیز به روزرسانی کند. تشکل‎های خیریه مذهبی در صورت حرکت در این مسیر نوین است که می‎توانند موثر واقع شده و جریان‎ساز باشند. هدایت منابع حمایتی دین که عمدتا در قالب موقوفات اسلامی تعریف شده‎اند، به سمت و سوی علمی‎سازی دین و استخدام مفاهیم جدید برای تبلیغ آن می‎تواند نقش مهمی در تبیین تمدن اسلامی ایفا نماید. جدی‎انگاری این نقش تاریخی یکبار جهان را متاثر از تمدنی بزرگ نمود و بار دیگر نیز می‎تواند جهان را در بهت و شگفتی فرو برد.

لینک کوتاه : https://ava.kheir.ir/?p=1075
  • نویسنده : الهه میرباقری

ثبت دیدگاه

قوانین ارسال دیدگاه
  • دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید مدیریت تارنما منتشر خواهد شد.
  • پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  • پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.