با بزرگ شدن جوامع و تحولهای نوین، مشکلات پیش روی جامعه افزایش یافته است و دولتها بهتنهایی قادر به رفع این مشکلات نیستند. توان جمعی و همیاری مردمی در حل مشکلات از ظرفیتهایی که در بیشتر کشورها به آن توجه میشود. فعالیتهای خیرخواهانه و توان موسسههای خیریه و سمنها فرصتی است که تا به حال به اندازهای که باید به آن توجه نشده است. با کمک این سازمانها هم میتوان به رفع مشکلات سرعت بخشید و هم با مداخلۀ مناسب و هدفمند، معضلاتی را که رفع آنها از توان دولتها خارج است، حل کرد. در این جهت واگذاری مسئولیتهای دولتی به بخشهای غیردولتی از جمله رئوس برنامههای دولتها در سالهای اخیر در کشور بوده است. یکی از این حیطهها، حوزۀ سلامت بودهاست.
طی سالهای اخیر نیکوکاران، مؤسسههای خیریه و تشکلهای مردمنهاد نشان دادهاند که در همۀ موقعیتها در کنار دولت هستند. حتی میتوان گفت در برخی موضوعات فراتر از توان دولت در حیطۀ سلامت قدم برداشتهاند. حضور آنان در دورههای مختلف تحریم کشور در ارائۀ خدمت به مددجویان حوزۀ سلامت، توسعۀ زیرساختها و تأمین تجهیزات لازم بهصورت فعال بوده است. ادارۀ کل خیرین و مؤسسات خیریۀ سلامت از معاونت اجتماعی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بهمنظور استفاده از ظرفیت مشارکتهای مردمی و تجارب مؤسسات و انجمنها نشستی را در تاریخ ۹۷/۷/۳ برگزار کرد. در این نشست سازمانهایی که دارای فعالیت در سطح بینالمللی هستند، حضور یافتند و نمایندگان انجمنها راهکارهای پیشنهادی را برای مقابله با تحریمها در حوزۀ سلامت مطرح کردند که در این گزارش میخوانیم.
- مقام مشورتی شورای اقتصادی، اجتماعی سازمان ملل
شرکتکنندگان در این نشست دارای مقام مشورتی شورای اقتصادی، اجتماعی سازمان ملل بودند. سازمان ملل متحد برای جلب مشارکت ملتهای مختلف در فعالیتهای سازمان ملل، سازوکارهای مختلفی را پیشبینی کرده است. یکی از این سازوکارها همکاری با سازمانهای مردمنهاد کشورها، تحت عنوان مقام مشورتی شورای اقتصادی اجتماعی سازمان ملل است. بهعبارتدیگر شورای اقتصادی اجتماعی سازمان ملل برای مطالعات تخصصی در موضوعات مرتبط با شورا و اتخاذ تصمیمات، راهبردها و ارائۀ توصیهها به کشورها و همچنین پیگیری وضعیت این تصمیمات در کشورهای مختلف از همکاری سمنها بهره میگیرد. این شورا با اعطای مقام مشورتی به سمنهای واجد شرایط مشخصشده، زمینۀ فعالیت سمنها در کمیسیونها و انجمنهای شورا را ایجاد میکند.
- راهکارهای پیشنهادی موسسۀ خیریۀ نیکگامان جمشید
یکی از ارائه کنندههای این نشست دکتر اشکان تقی پور، مدیرعامل موسسه خیریه نیک گامان جمشید بود. ایشان در ابتدا به تشریح مجوز OFAC پرداخت. این مجوز بعد از اعمال تحریمهای آمریکا از جانب دفتر کنترل داراییهای خارجی در وزارت دارایی ایجاد شد. سازمانهای دارای این مجوز میتوانند در آمریکا جهت اهداف خیرخواهانه برای کشورهایی که آمریکا با آنها رابطه دیپلماتیک ندارد، کمکهای مالی جمع آوری کنند. البته این مجوز به انتقال پول ربطی ندارد و برای ورود منابع جمع شده از طریق بانکهاست. این مجوز باید به صورت سالانه تمدید شود. ارائه مجوزهای رسمی و تایید سازمانهای دولتی برای انجام پروژههای خیریه از اهمیت برخوردار است، تمدید این مجوز در این شرایط سخت است اما با اینحال کاری نشدنی نیست و موسسۀ نیک گامان جمشید توانسته است مجوز را تمدید کند.
به نظر دکتر تقیور انگیزۀ نیکوکاران خارج از کشور در شرایط بحرانی برای کمک کردن به ایران بیشتر میشود و این در حالی است که فشار و مشکلات هم برای آنها از همۀ جهات بیشتر خواهد شد. وی برای عبور از بحران پیشنهادهای زیر را عنوان کرد:
- پرهیز از هرگونه ارتباط مالی ناشفاف در راستای کمکرسانی به جامعۀ هدف، به سبب جلوگیری از سوءبرداشت نهادهای بینالملل کمکرسان (سازمان ملل متحد و زیرمجموعههای آن)
- هماهنگی کامل با سازمانهای مردمنهادِ کمکرسان بهویژه سازمانهای دارای مجوز و مقامهای بینالمللی
- بررسی و مطالعۀ دقیق مجوزها و آییننامههای بینالمللی صادرشده برای سمنها، جهت جلوگیری از سو برداشت نهادهای بینالمللی کمکرسان
- تبیین برنامه زمانبندیشده با توجه به موضوعهای زیر:
• در نظر گرفتن حداکثری زمان بحران
• شناخت از محدودیتهای نیکوکاران ایرانی مقیم خارج از کشور در زمان بحران
• استقلال ملموس و مکتوب سازمانهای دولتی کمکرسان از سمنهای کمکرسان، در عین همکاری و پشتیبانی متقابل و همکاری در سه حوزه پیشنهاد و تعریف پروژه، تسهیلگری، تأیید با سمنهای دارای مجوز و مقامهای بینالمللی
• پیشبینی موضوعهای بحران آفرین در موقعیت کمکرسانی
• تعیین آماری دقیق از نیازمندیها و عرضۀ آن به سازمانهای مردمنهاد تخصصی
ارتباط نهادهای کمکرسان دولتی و آحاد مردم:
• استفاده از ظرفیت حداکثری رسانهها در فضای حقیقی و مجازی جهت تبیین بحران مقطعی موجود و اطمینان مردم به سازمانهای مردمنهاد
• برگزاری نشستهای آشنایی و اطمینان بخشی میان نهادهای کمکرسان دولتی، سازمانهای مردمنهاد و رسانهها جهت آشنایی و جدی گرفتن بیش از پیش سمنها از سوی مردم برای عبور از بحران و تحقق خیر جمعی
- چگونه میتوان اثر بحران را کاهش داد؟
مدیرعامل موسسه نیکگامان معتقد است برای کاهش اثر بحران باید مراحل زیر را طی کرد:
- درک جایگاه خیریهها و سازمانهای مردمنهاد کمکرسان در افکار عمومی غرب بهویژه ایالات متحده آمریکا
خیریهها و نهادهای کمکرسان در افکار عمومی امریکا و دنیای غرب جایگاه بسیار والایی دارند؛ لذا فشار سیاستمداران غربی بر نهادهای کمکرسان غیردولتی هزینه بالایی برای آنها ایجاد میکند. با توجه به این واقعیت اجتماعی در دنیای غرب، شفافیت عملکرد خیریههای ایرانی و ارتباط شفاف و در عین حال فاصلهگذاری شده آنها با نهادهای دولتی و حاکمیتی هزینه برخوردهای احتمالی سیاسی غرب را بالا خواهد برد. - جلب اطمینان خیرین خارج از کشور که در وضعیت بحران و کاهش ریسکپذیری آنها برای حمایت از نیازمندان داخل کشور
- اعمال شفافیت بیش از پیش از سوی مؤسسات خیریه با راهکارهای زیر انجام خواهد شد:
• حسابرسی داوطلبانه سالیانه
• اخذ مجوزهای بینالمللی مانند گواهی بینالمللی استاندارد مؤسسات غیردولتی (SGS) مقام مشورتی سازمان ملل متحد (ECOSOC)
• اجازه از وزارتخانه خزانهداری ایالت متحده آمریکا (OFFAC) (در شرایط کنونی اخذ این مجوز بسیار سخت است و لازم است مؤسساتی که این مجوز را دارند نهایت دقت در عملکرد را داشته باشند تا برای تمدید سالیانه آن از سوی دولت آمریکا با مشکل مواجه نشوند.)
• تبیین نقشه راه هماهنگ میان تمام سازمانهای مردمنهاد برای محکومیت تحریمهای یکجانبه در راستای شناخت افکار عمومی جهان غرب نسبت به نتایج تحریمها بر مردم ایران
• ایجاد فضای صمیمی و شفاف میان نهادهای امنیتی و سازمانهای مردمنهاد با محوریت مدیران دولتی و حاکمیتی، برای جلب اطمینان نهادهای امنیتی از یکسو و سازمانهای مردمی از سوی دیگر
• تعیین خطوط سیاهنمایی و واقعگرایی برای نهادهای امنیتی (برای طرح برنامهای درست در راستای بیان تأثیرات تحریم بر مردم بدون آنکه به قدرت حاکمیت ملی و شأن مردم خدشهای وارد شود.)
• وحدت رویه در بیان دیدگاهها درباره تحریمها در سه سطح سازمانهای مردمنهاد، نهادهای کمکرسان دولتی و حاکمیتی و نهادهای امنیتی ناظر - چگونگی استفاده از پتانسیل مردمی برای عبور از بحران
• تعریف مشابه موضوع برای عبور از شرایط فعلی
• استفاده از سازمانهای مردمنهاد بهعنوان سرگروههای مجموعههای کوچک مردمی با کمترین بوروکراسی اداری و نهایت نظارت دولتی و امنیتی
• تعریف و تبیین نقشۀ راه برای مجموعههای کوچک مردمی و حتی خانوادگی با وحدت رویۀ سه نهاد سازمانهای مردمنهاد، نهادهای کمکرسان دولتی و حاکمیتی، نهادهای امنیتی ناظر
• برگزاری نشست در راستای تبیین قانونی پروتکلی مبنی بر بایدها و نبایدهای امنیتی بین سمنهای دارای مجوز و مقامهای بینالمللی و سازمانها و نهادهای امنیتی
• گسترش فعالیتهای سازمانهای مردمنهاد بر اساس اساسنامه
در پایان دکتر تقیپور اشاره کرد که سازمانهای مردمنهاد میبایست حدوحدود ارتباطات خود با سایر کشورها را که از نظر امنیتی مخل امنیت داخلی نباشد، بدانند و از سوی دیگر نهادهای امنیت نیز میبایست ظرفیت بالای سازمانهای مردمنهاد دارای مجوز و مقامهای بینالمللی و پتانسیل خیرین ایرانی مقیم خارج از کشور را برای کمک به میهن اسلامی در مواقع بحرانی دقیقاً بشناسند پس برای جلوگیری از هرگونه سوءتفاهم و همافزایی برای عبور از بحرانهای احتمالی برگزاری چنین نشستی ضروری به نظر میرسد.
- راهکارهای پیشنهادی موسسۀ خیریۀ محک
خانم کامکار مدیر روابط عمومی و بینالملل مؤسسه خیریه محک نیز به تشریح پیشنهادهای خود پرداخت. ابتدا گزارش کاملی از تاریخچه موسسه و فعالیتهای آن ارائه نمود و در خصوص توسعۀ روابط بینالملل سازمانهای مردمنهاد و توسعۀ همکاریهای تخصصی تأکید کرد بهنحوی که در صورت مواجه با بحران بتوان داروهای سرطان را از مؤسسات تخصصی کشورهای همسایه و سایر کشورها دریافت نمود. محک به تازگی در بررسی استانداردهای سازمانهای مردم نهاد توسط سازمان SGS با امتیاز ۹۷.۵ از ۱۰۰، حائز رتبۀ اول در بین ۳۲۸ سازمان مردم نهاد و خیریه از سرتاسر جهان شده است.
وی مشکلات ناشی از تحریمها را در ۴ حوزۀ دسترسی به دارو، دسترسی به تجهیزات، دسترسی به کمکهای بین المللی و مشکلات صدور روادید دستهبندی نمود. خانم کامکار توانمندسازی گروههای داوطلب خارج از کشور و اعلام نیاز به گروهها برای بهرهمندی از پتانسیل آنها را از دیگر فعالیتهای موسسه در این زمینه معرفی نمود. اسلایدهایی در خصوص وضعیت فعلی مؤسسه و پیشنهادهایی برای مقابله با تحریم توسط ایشان ارائه شد.
- راهکارهای پیشنهادی موسسۀ خیریۀ بهنام دهشپور
خانم رضایی مدیرعامل مؤسسه خیریه بهنام دهشپور گفت یکی از اهداف انجمنها زنده نگهداشتن امید در دل افراد نیازمند است. داشتن مقام مشورتی برای هر انجمن لازم و ضروری است بهخصوص برای خود موسسه و انجمن اما مسئلهی حائز اهمیت تأثیرگذاری هر انجمن در زندگی مردم است که این مسئله هم ربطی به بزرگی یا کوچکی یک انجمن یا داشتن و نداشتن مجوزهای گوناگون ندارد. مؤسسات بینالمللی فعال که در داخل ایران فعالیت میکنند میتوانند بسیار کار را آسان کنند. یعنی اگر ما اجازه دهیم مؤسسات و انجمنهایی که از پناهندگان دفاع میکنند یا به بیماران کمک میکنند به داخل ایران بیایند و این همکاری را با مؤسسات متناظر خودشان در داخل ایران انجام دهند کنترل آنها بسیار آسانتر از ارتباط با مؤسسات خارج از کشور است که بعضاً ممکن است شناخت درستی از آنها نداشته باشیم بنابراین ایجاد هماهنگی برای آمدورفت این مؤسسات به داخل کشور بسیار میتواند ثمربخش باشد. خانم رضایی بر بهرهمندی از منابع مالی سفارتخانهها تأکید نمود. . در انتها ایشان ضمن تأکید بر نقش مثبت تشکیل شبکهها مانند شبکه سرطان و توانبخشی که باعث همافزایی فعالیت مؤسسات و آشنایی بیشتر آنان با یکدیگر، این حرکت را از فعالیتهای ارزنده دکتر ایازی دانست و از ایشان تشکر نمود.
خانم رضایی بیان کرد که سازمانهای مردمنهاد جلساتی را که از طرف وزارت امور خارجه تشکیل میشود بسیار جدی میگیرند و شرکت میکنند و هرگونه اطلاعاتی که از آنها خواسته شود را گزارش میدهند ولی هرگز به مؤسسات بازخوردی داده نمیشود که از این اطلاعات چه استفادهای شده است.
- راهکارهای پیشنهادی بنیاد خیریۀ سپهر
دکتر نواب رییس هیئتمدیره بنیاد خیریه سپهر در این نشست بیان کرد که در حال حاضر هیچ مشکلی در تأمین منابع مالی خارجی ندارند. وی توضیحاتی در خصوص نحوۀ اخذ منابع مالی برای ساختمان مؤسسه که حمایت از معلولین جسمی را برعهده دارد، بازگو کرد و گفت مسئله اصلی بیتفاوتی دستگاههای اجرایی کشور نسبت به کمکهای خیرین خارج از کشور است. از آنجایی که مؤسسات در قبال این کمکها باید پاسخگو باشند بیتوجهی به این امر موجب بیاعتباری مؤسسات و انجمنها در برابر خیرین میشود. وی متذکر شد بنیاد خیریه سپهر موسسهای است که هرکس به هر میزانی کمک کند نام او را منتشر میکند و سایت موسسه هرماه بهروز میشود. وی انتظارات خود را از وزارت بهداشت رسیدگی به شکایات مراجعین و پاسخدهی بهموقع به مکاتبات مطرح نمود.
- راهکارهای پیشنهادی بنیاد بیماریهای نادر ایران
دکتر حمیدرضا ادراکی مدیرعامل بنیاد بیماریهای نادر ایران ضمن تشکر از برگزاری این نشست و ارائه توضیحاتی در خصوص تاریخچه و اهداف بنیاد گفت که تاکنون حدود ۴۵۰۰ بیمار نادر شناسایی شده است و شناسایی و غربالگری بیماران را بهعنوان یک اصل مهم دانست. وی بر افزایش مشارکت سازمان غذا و دارو با سازمانهای مردمنهاد تأکید نمود.
- راهکارهای پیشنهادی سازمان دفاع از قربانیان خشونت
آقای گلشنپژوه مدیرعامل سازمان دفاع از قربانیان خشونت ابتدا تجربهای را که حدود دو هفته قبل در خصوص ارزش دارا بودن مقام مشورتی سازمان ملل در شورای عالی حقوق بشر داشت بیان کرد و خاطرنشان نمود که یکی از فضاهایی که فقط سازمانهای دارای مقام مشورتی میتوانند در آن وارد شوند استفاده از ظرفیتهای ویژه شورای حقوق بشر است، متأسفانه خیلی از سازمانها نمیتوانند در این حوزه شرکت کنند و یا آگاهی نسبت به این پتانسیلها ندارند. وی پیشنهاد داد که مشکلات را در سطح حاکمیتی برطرف کنیم و به این نتیجه برسیم که تا چه میزان این مشکلات در سطح بینالمللی مطرح شود. دیگر اینکه مرجعی ایجاد شود که این اطلاعات را گردآوری کند که انجمنها و سازمانهایی که مقام مشورتی دارند و در مجامع بینالمللی شرکت میکنند بتوانند با این اطلاعات در جلسات بینالمللی حضور یابند.
- راهکارهای پیشنهادی انجمن حامی
خانم اشرفی از انجمن حامی متذکر شد که خیلی از دولتها و جوامع مدنی اطلاعات بسیار کمی از شرایط واقعی ایران اطلاع دارند و ضرورت دارد که سازمانهایی که دارای مقام مشورتی سازمان ملل هستند در ارتباطات بینالملل بتوانند گزارشی را از وضیعت ایران ارائه دهند. وی متذکر شد که ما باید بهصورت جمعی نسبت به انتقال نگرانیهایمان در دنیا اقدام کنیم.
