- به عنوان سوال اول، خواهشمندم قدری از تاریخ مستند امرخیر در ایران بگویید و این که اساسا نگاه نیاکان ما به کارخیر چگونه بوده و چه شیوه‌های متدوالی در این زمینه وجود داشته است؟
یک سخنی از «وندیداد» در بخشی از کتاب اوستا آمده است که می‌گوید: بهروزی ازآنِ کسی است که دیگران را به بهروزی رسانده است. براساس آموزه‌های دینی، نیاکان ما در ایران باستان به خوشبختی دیگران می‌اندیشیدند و به دستگیری بینوایان و تهیدستان می‌پرداختند. بنابر روایت تاریخی و اسناد، نذورات در ایران باستان زیاد بوده است. در «زرتشت‌نامه» آمده است همزمان با تاسیس هر آتشکده‌ای، در اطرافش بخشش زمین و پخش غذا بوده است. هینطور بسیاری از زرتشتیان برای زائران و موبدان آتشکده‌ها غذا و هدایای دیگر می‌آوردند.
در تعالیم دین زرتشت مردم مکلف به کار خیر بودند. در بخشی از «اوستا» آمده است: «اهورامزدا» از کسی خشنود است که از کسی دستگیری کند. تاریخچه بخش دستگیری و کمک به نیازمندان به دوره پیشدادی و زمان پادشاهی «جمشید» بازمی‌گردد. در جشن‌های دینی ایران باستان، خوراک و پوشاک بین نیازمندان توزیع می‌شد. این رسم یعنی انجام کار خیر در میان زرتشتیان اعصار دیگر نیز متدوال بود. وقف‌نامه‌ای برای سال ۱۲۵۳ قمری مشاهده نمودم که موضوع آن گاهنوارها بود. این امر خیر در بین شخصیت‌های معاصر مانند ارباب کیخسرو که نماینده مجلس و از رجال شناخته شده اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی بود، دیده شده است. از جمله کارهای خیر ارباب کیخسرو میتوان به اهداء زمین، بنیاد دو مدرسه دخترانه و چندین مدرسه پسرانه، تاسیس نهادهای خیریه، پرورشگاه، ایجاد انجمن زرتشتیان و… اشاره نمود.
- همانطورکه می‌دانید یکی از مظاهر امر خیرکمک به موضوع اطعام نیازمندان مربوط است. آیا نمونه‌های مشخصی از این رفتار در ایران باستان وجود دارد؟
مدارس و آثاری که از گذشته باقی مانده بیانگر آن سیر امر خیر در ایران باستان است. آتشکده‌ها در ایران باستان، جدا از امور مذهبی به امور خیر نظیر کمک به مستمندان، اهداء زمین برای کشاورزی و … نیز می‌پرداختند.
- نیکوکاری فردی و نیکوکاری جمعی در تاریخ ایران چه پیش از اسلام و پس از اسلام چه مظاهری دارد؟ و سیر تاریخی نیکوکاری جمعی در این میان چگونه است؟
از موقوفاتی که از دوره‌های مختلف به جا مانده ما متوجه نوع نگاه این حکومت‌ها به امر خیر و نیکوکاری می‌شویم. نقطه اوج این مسئله در دوره صفویه و دوران شاه عباس صفوی می‌باشد. از مهمترین متولیان موقوفات اسلامی در این دوره میتوان به آستان قدس رضوی، آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی و … اشاره کرد. بعد از دوره صفوی وقفه‌ای در امر خیر و نیکوکاری پیش می‌آید. در دوره اسلامی کاروانسراها، مساجد و برخی از منازل، وقف کارهای خیر می‌شده است. در دوران معاصر روز تولد امام حسن مجتبی (ع)، به عنوان روز نیکوکاری و اطعام به نیازمندان به تقویم رسمی کشور راه یافته است. این نشان دهنده سابقه طولانی در این دوره است. هر چه به زمان حال نزدیک می‌شویم اطعام به نیازمندان و نیکوکاری هدفمندتر و قانونمندتر می‌شود.
- به موضوع اطعام در ایران باستان پرداختیم. ایرانیان مسلمان برای انجام فریضه اطعام چه روشهایی اتخاذ میکردند؟ و اساسا چرا در اسلام موضوع اطعام به صورت مشخص توصیه شده است؟
پژوهش در موضوع اطعام در اسلام به سبب وجود اسناد بیشتر، آسانتر است. اطعام به معنی غذا دادن می‌باشد و در اسلام انواع مختلفی دارد که از جمله آنها میتوان به اطعام نیازمندان، اطعام در عروسی، اطعام به ایتام، اطعام به مناسبت خرید منزل، اطعام به مناسب برگشت از سفر حج، اطعام به روزه‌دار و … اشاره نمود.
اطعام از مصدر باب افعال از ریشه «طعم» به معنی طعام و غذا دادن می‌باشد. موضوع اطعام آنقدر مهم است که در برخی از سوره‌های قرآن مانند: سوره انعام، شعراء و بلد به آن اشاره شده است. خداوند در بعضی از آیه‌ها به موضوع اطعام و نوع مهمان‌نوازی و پذیرایی حضرت ابراهیم از میهمانانش پرداخته است.
کمک ائمه اطهار مانند کمک امام حسن (ع) به نیازمندان حتی در زمان روزه‌داری خود، از جمله سیره و رفتارهای اسلامی است که نمونه‌های بسیاری از آن را میتوان سراغ گرفت.
در نگاه ایرانی ـ اسلامی ما، موضوع کمک، یاریگری و اطعام وجود داشته و دارد. غذا دادن به فقرا همچنین در نذورات و فرهنگ مردم ایران سابقه طولانی دارد.
در روایات اسلامی آمده است که اطعام در صورتی ارزشمند است که برای رضای خداوند باشد. از نگاه دینی زکات فطره و زکات مال از مصدایق اطعام واجب به شمار می‌آید. در متون دینی ما نظیر اصول کافی و بحارالانوار به موضوع اطعام اشاره شده است.
- با توجه به اهمیت هویت‌یابی فرهنگی و تاریخی، به ظن شما چه راهکارهایی را میتوان اعمال کرد تا تجربه‌های تاریخی در امر خیر به روزرسانی شده و در دوران کنونی بازآفرینی شوند؟
برای باز آفرینی امر خیر در زمان حال باید به اسناد تاریخی، کتاب و نسخ خطی در این امر رجوع کنیم. حتی ترویج نیکوکاری منوط به اطعام نباشد. بلکه وقف و کار خیر اهداء کتابخانه، ساخت مدارس هم می‌تواند باشد. به طور مثال وقف کتابخانه آیت‌الله مرعشی در قم که رفع نیاز از دانشجویان علاقمند به علم و علم‌آموزی می‌کند. یا ساخت مدارس در نقاط محروم کشور از جمله این مصادیق است تا به کمک آن کودکان بسیاری از حق مساوی آموزش بهره ببرند. نیکوکاری را باید طوری آموزش بدهیم که به امر یک وجهی تبدیل نشود. به طور مثال کمک به کودک سرطانی فقط در بعد درمان نباشد بلکه ابعاد دیگری چون کمک پس از درمان، آموزش درسی و … را نیز دربر بگیرد. این فرهنگ‌سازی که کمک‌ها نباید تک بعدی باشد، باید توسط بنیادها انجام تبلیغ شود. خوشبختانه در این ز مینه بنیاد خیریه آلا پیشرو است. بنیادهای که کار خیر می‌کنند، باید آموزش لازم را ببینند. فرهنگ‌سازی عمومی در این زمینه بسیار مهم است.
- رسانه ها چگونه می‌توانند در بحث امر خیر کمک کنند؟
نقش رسانه‌های خبری و مکتوب بسیار مهم است. متاسفانه اکثر این رسانه بیشتر در بخش آگهی کار می‌کنند. در دین ما اسلام سفارش شده که ما وقتی می‌توانیم راحت زندگی کنیم که همسایه ما هم زندگی راحتی داشته باشد. در بخش رسانه‌ها جز «فصلنامه آوای خیر ماندگار»، که نگاه تخصصی به امر خیر دارد؛ فکر نمی‌کنم نشریه دیگری در این فعالیت داشته باشد. ما احتیاج مبرم به ایجاد یک رشته با عنوان مدیریت امر نیکوکاری داریم تا دانشجو و متخصص در این امر تربیت کنیم.
