پژوهش‌های امر خیر در حوزه سلامت | سارا آقابابا

• چکیده

پژوهش تلاشی نظام‎مند برای کشف واقعیت‎هاست. دانشمندان با انجام پژوهش، پرسش‎های پیشِ رو در هر حوزه را پاسخ می‌دهند. امروزه با توجه به گسترش علوم و نزدیک شدن پژوهشگران در قالب علوم میان‎رشته‎ای، پژوهش‌های کاربردی گسترش‌یافته‌اند. در این راستا، امر خیر از حوزه علوم اجتماعی نیز در حوزه سلامت و پزشکی می‌تواند به پرسش‎های مرتبط در این حوزه پاسخ دهد. در این نوشتار، بر آنیم تا به مطالعه پژوهش‌های امر خیر در حوزه سلامت بپردازیم و پس از مطالعه مبانی مرتبط با پژوهش امر خیر، امر خیر در حوزه سلامت، امر خیر در پرتوی قوانین و امر خیر در مطالعات پیشین، مسائل فراروی این حوزه را بیان کنیم.

• پژوهش امر خیر

در سال‎های اخیر مطالعات حوزه امور خیریه و سازمان¬های مردم¬نهاد افزایش یافته است. در این راستا، مفاهیم بخش سوم، بخش داوطلبانه، فعالیت‎های خیریه‎ای، جوامع مدنی و بخش غیرانتفاعی سنتی، در ادبیات این حوزه معرفی‌شده‌اند. شروع این قبیل مطالعات به سال ۱۹۸۰ میلادی بازمی‎گردد. پژوهشگران از کشورهای مختلف به‌صورت بین‎رشته‎ای مطالعاتی انجام داده‌اند؛ اما متأسفانه تعداد زیادی از این نوشته‌ها، در قالب اسناد خاکستری منتشر شده‌اند. باوجود تلاش پژوهشگران، دانش در این موضوع، آن‌چنان‌که باید توسعه‌نیافته است (۲)؛ بنابراین به نظر می‌رسد انجام مطالعات در این حوزه ضروری است.

• امر خیر در حوزه سلامت

نظام سلامت ازجمله بخش‌های اجتماعی کشور است که از سالیان قبل نهادهای مردمی مانند بیمارستان‌ها و درمانگاه‌های خیریه و وقفی را پذیرا بوده است. این مراکز درمانی، هم در داخل و هم در خارج از کشور به‌صورت مردمی فعالیت می‌کنند. در این راستا، در سال ۲۰۰۳.۸۷ درصد از خانوارهای هلندی به مؤسسات بخش سلامت کمک کرده‌اند (۳). در پژوهش د اولویرا و همکاران در سال ۲۰۱۱، مراکز خیریه سلامت، در مقایسه با مراکز خیریه آموزش کودکان و آموزش مهارت‌های شغلی، با اقبال بیشتری از جانب خیرین روبرو بودند (۴). همچنین در یک دهه گذشته در انگلستان، خیریه‌های سلامت و پزشکی بیشترین کمک افراد در بخش خیریه را به خود جذب کرده‌اند (۵).

• امر خیر در پرتوی قوانین

در قوانین و اسناد بالادستی نظام، سیاست‌گذار از امور خیریه غفلت نکرده است. درواقع رد پای توجه تصمیم گیران در قوانین مشهود است. جدول زیر بخشی از این قوانین و مقررات را به تصویر می‎کشد.

• امر خیر در مطالعات پیشین

یافته‌های برخی پژوهش‌های مرتبط با امر خیر در حوزه سلامت در جدول زیر گردآوری‌شده است.

غالب این مطالعات درباره مشکلات پیش روی این مؤسسات خیریه کلی‌گویی کرده‌اند. در این میان مسائل بنیادین واکاوی نشده است و خلأ ناشی از تولید محتوای علمی در مقایسه با مطالعات بین‌المللی مشهود است. گذشته از این، راه‌کارهای عملی نظیر عوامل تأثیرگذار برای شناسایی خیرین، شیوه‌های جذب و نگهداشت آن‌ها در مؤسسات خیریه، مطرح نشده است. نیز لازم است، پیشنهادهایی برای موفقیت این سازمان‌ها و نحوه عملکرد این مؤسسات، بیان شود و چگونگی نگرش و رفتار خیرین، دامنه اختیارات دولت و قوانین مرتبط با خیریه‌ها بررسی شود؛ بنابراین، هنوز مطالعات جنبه کاربردی ندارد و پیشنهادهای اجرایی برای استفاده فعالان این حوزه یافت نمی‌شود.

به‌علاوه تاکنون غالب مطالعات علمی، از سوی دانشگاه بوده است و اصولاً طرح‌های پژوهشی و سفارش مطالعات از سوی سازمان‌های خیریه، سازمان‌های بالادستی و مؤسسات تحقیقاتی صورت نگرفته است. با توجه به تعداد اندک خبرگان ورود محتوای علمی در این حوزه بسیار کند است. پیشنهاد می‌شود طرح‌های پژوهشی مشترک میان سیاست‌گذاران و مؤسسات خیریه حوزه سلامت تعریف شود و از پژوهشگران برای پاسخ به آن‌ها از طریق روش‌های علمی معتبر بهره گرفته شود.

• چالش‌های فراروی پژوهش‌های امر خیر

1. نبود گروه علمی در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی: در بسیاری از کشورهای دنیا بخش‌های تخصصی در حوزه مطالعات انسان دوستانه، خیریه و سمن¬ها دایر است. درواقع، مسائل مبتلابه مؤسسات خیریه در قالب طرح¬های تحقیقاتی را مراکز پژوهشی پاسخ می‌دهند. این در حالی است که در حوزه امر خیر چنین گروه تحقیقاتی در کشور اساساً وجود ندارد.
2. کمبود پژوهشگران و نخبگان علمی: در بسیاری از کشورها نخبگان علمی به این حوزه وارد شدند و منشأ اقدامات تأثیرگذار و مهمی در مطالعات امر خیر شده‎اند. جالب آنکه اقدامات مؤثر این نخبگان پیامدهای مثبتی در رفع مسائل مؤسسات خیریه داشته و بالندگی و حرکت در مسیر درست را به دنبال داشته است.
3. نبود مجله‌های تخصصی در کشور: یکی از راه¬های انتقال مفاهیم علمی، انتشار آن در مجله‌های تخصصی باهدف اطلاع سایر پژوهشگران علمی است. در جوامع پیشرفته، پژوهشگران حاصل تلاش‌های خود را در مجلات و یا در قالب کتاب منتشر می‌کنند. متأسفانه در کشور کمبود و ضعف انتشار مجلات به‌صورت انتشار فیزیکی و یا آنلاین مشهود است.
4. برگزار نشدن همایش‌های علمی مستمر: یکی دیگر از راه¬کارهای انتشار دانش و گردهمایی اندیشمندان حوزه‎های مختلف برگزاری همایش¬ها و هم‌اندیشی‌ها است که متأسفانه در حوزه امر خیر به‌صورت انگشت‎شمار در کشور بوده است. مصداق آن برگزاری یک کنفرانس در سال ۱۳۸۵ در شیراز است، اما با توجه به گستردگی اقدامات امر خیر در کشور، انتظار می‎رود شاهد تبادلات علمی بیشتر در قالب برگزاری همایش در این زمینه باشیم. به‌عنوان نمونه‎برداری، یکی از کنفرانس¬های معتبر که سالانه به‌صورت بین‎المللی در حوزه سازمان¬های غیردولتی و فعالیت‎های داوطلبانه برگزار می¬شود می¬توان به کنفرانس ARNOVA اشاره نمود. بنابراین پیشنهاد می‎شود متولیان به این مهم نیز اهتمام ورزند.

• منابع

1. طبیبی سید جمال‌الدین، ملکی محمدرضا و دلگشایی بهرام. (۱۳۹۴). تدوین پایان‌نامه، رساله، طرح پژوهشی و مقاله علمی. نشر فردوس
2. Lewis, D. (۲۰۰۶). «Issues and priorities in non-governmental organisation research.» Journal of Health Management ۸ (۲): ۱۸۱-۱۹۳.
3. Wiepking P. Democrats support international relief and the upper class donates to art? How opportunity, incentives and confidence affect donations to different types of charitable organizations. Social Science Research ۲۰۱۰.۳۹:۱۰۷۳-۱۰۸۷.
4. De Oliveira, A. Croson, R. T. and Eckel, C. The giving type: identifying donors. J. Public Econ. ۲۰۱۱.۹۵، ۴۲۸–۴۳۵.
5. Skarmeas D. Shabbir HA. Relationship quality and giving behaviour in the UK fundraising Sector. European Journal of Marketing ۲۰۱۱.۴۵ (۵): ۷۲۰-۷۳۸.
6. Nasiripour AA, Maleki MR, Gohari MR, Aghababa S، Vahedi MM. The role of governance in social marketing of charities: focus on health care system. Health Information Management ۲۰۱۴.۱۱ (۱): ۱-۳. (in Persian)
7. Nekouei moghaddam M، Amir yousefi S، Ghorbani Bahabadi Z، Amiresmaili M. Role of Charities in the Health System: A Qualitative Study. Journal of qualitative Research in Health Sciences ۲۰۱۳.۲ (۱): ۱-۱۰. (in Persian)
8. Bazyar M، Pourreza A، Harirchi I، Akbari F، Mahmoudi M. Medical and non-medical direct costs of cancers in patients hospitalizes in Imam Khomeini Cancer Institution. Hospital ۲۰۱۲.۱۱ (۱): ۳۹-۵۰. (in Persian)
9. Zahedi SH, Khanlou N. Foresight of Iran health and hygiene’s NGOS accountability in ۱۴۰۴. Iranian Journal of Management Science ۲۰۱۲.۲۱:۴۷-۷۶. (in Persian)
10. Aboulhallaj M، Hatamabad N، Abachizadeh K. Revenue sources of educational hospitals affiliated to Iranian Medical Universities. Journal of Gorgan University of Medical Sciences ۲۰۱۱.۱۳ (۳): ۹۴-۱۰۰. (in Persian)
11. E. Welfare and health during Reza shah’s reign reported by the newspaper Shafagh-E-Sorkh. Cultural History Studies ۲۰۱۱.۲ (۶): ۱-۱۸. (in Persian)
12. Malekafzali H، Bahreini FS, Alaedini F، Forouzan AS. Health system priorities based on needs assessment & stakeholders’ participation in I. R. Iran. Hakim Research Journal ۲۰۰۷.۱۰ (۱): ۱۳-۱۹. (in Persian)
13. Etehadie M، Malekzade E. Health and health actions charities during Reza Shah region. Iran and Islam History. ۲۰۰۹.۱۹ (۳): ۱-۲۵. (in Persian)
14. Maher A، Ahmadi AM, Shokri Jamnani A. Survey of Different Approaches to Health System Financing in the Selected Countries during the Period ۱۹۹۸-۲۰۰۴ and Introducing New Financing Mechanisms for Iran. The Economic Research ۲۰۰۸.۸ (۱): ۱۱۵-۱۴۹. (in Persian)
15. Yazdian GH, Karimi I، Tofighi SH. Comparative Study on Health Management of Special Patients and Designing a Model in Iran. Pejouhesh ۲۰۰۸.۳۲ (۴): ۲۷۱-۲۷۸. (in Persian)
16. Malekzadeh E. Social effective condition in the establishment and development of health and welfare charity institutes in Iran during Reza shah’s reign. Moskooya ۲۰۰۸.۸:۲۲۷-۲۵۲. (in Persian
17. Nasiripour AA, Tofighi SH, Farhadi F. Designing an Administrative Model for Iranian Charity Hospitals. Iranian Journal of Nursing ۲۰۰۷.۲۰ (۵۰): ۷۱-۸۱. (in Persian)
18. L. The role of government in developing and strengthening health charity. 1st international congress of perspective position of health charity in health care system of Iran, Shiraz: Shiraz University of Medical Sciences ۲۰۰۶؛ Cited May ۱۰.۲۰۱۴). Available from: http://www.civilica. com/Paper-ICOCOIHS01-ICOCOIHS01_024. html. (in Persian)
19. Nasiripour AA, Farhadi F. Barriers of health care charities development. 1st international congress of perspective position of health charity in health care system of Iran, Shiraz: Shiraz University of Medical Sciences ۲۰۰۶؛ [Cited May 12, 2014]. Available from: http://www.civilica.com/ Paper-ICOCOIHS01-ICOCOIHS01_008. html. (in Persian)
20. – Jaberi M. Boundaries interaction of health care charities and government. 1st international congress of perspective position of health charity in health care system of Iran, Shiraz: Shiraz University of Medical Sciences ۲۰۰۶؛ [Cited May 10 2014]. Available from: http://www.civilica.com/ Paper-ICOCOIHS01-ICOCOIHS01_011. html. (in Persian)
21. Zarei A. Survey the status of NGOs and charities in health care system of Iran. 1st international congress of perspective position of health charity in health care system of Iran, Shiraz: Shiraz University of Medical Sciences ۲۰۰۶؛ [Cited May 12 2014]. Available from: http://www.civilica. com/Paper-ICOCOIHS01-ICOCOIHS01_021. html. (in Persian)
22. Falahzadeh MH, Malekjamshidi L. The role of government and other subset organizations in development and reinforcement of health care charities. 1st international congress of perspective position of health charity in health care system of Iran, Shiraz: Shiraz University of Medical Sciences ۲۰۰۶؛ [Cited May 10 2014]. Available from: http://www.civilica.com/Paper-ICOCOIHS01-ICOCOIHS01_025.html. (in Persian)