بحث مالیات بر عملکرد و ارزش افزوده برای مؤسسات خیریه در بسیاری از مواقع به عنوان چالشی اصلی مطرح است. سازمانهای مردم نهاد و عام المنفعه طبق بند ط وی قانون مالیات مستقیم، از پرداخت مالیات به نرخ صفر معاف هستند؛ اما این معافیت مشروط به ارائه اظهارنامه مالیاتی و رعایت کردن سایر ضوابط قانونی است که جزئیات آن در قانون مربوط به طور کامل و جامع توضیح داده شده است. بسیاری از مؤسسات خیریه یا به طور کلی از قوانین و مقررات مالیات آگاهی کافی ندارند و یا با علم به این نکته که این مؤسسات از مالیات معاف هستند برداشتی اشتباه را پیش می‌گیرند که منتج به رعایت نکردن قوانین و مقررات مالیاتی می‌شود
- مستندات قانونی معافیت مالیاتی سازمانهای مردم نهاد ومؤسسات خیریه
معافیت مالیاتی سازمانهای مردم نهاد در ماده ۱۳۹ قانون مالیاتهای مستقیم مصوب سال ۱۳۸۰ (اصلاحی ۸۰/۱۱/۲۷) به شرح زیر پیش بینی شده است:
- بند «ط» ماده ۱۳۹؛ شامل معافیت مالیاتی کمک‌ها و هدایای دریافتی نقدی و غیرنقدی مؤسسات خیریه و عام المنفعه
- بند «ی» ماده ۱۳۹، شامل معافیت مالیاتی کمک‌ها و هدایای دریافتی نقدی و غیرنقدی و همچنین حق عضویت اعضای تشکل‌های غیردولتی و بخشنامه ۹۳/۲۶/۲۰۰/۲۶۳۰۵ /م مورخ ۱۳۹۳/۱۲/۱۱
- تبصره یک ماده ۱۳۹؛ کمک‌های نقدی و غیرنقدی که در سال مالی به مصرف نرسیده باشد بدون تعلق مالیات به سال مالی بعد منتقل می‌گردد.
- نکات اجرایی مالیات مؤسسات خیریه
بحث مالیات به اصل ۵۱ قانون اساسی بازمی گردد که اشاره می‌کند: «هیچ نوع مالیات وضع نمی‌شود مگر به موجب قانون، موارد معافیت، بخشودگی و تخفیف مالیاتی به موجب قانون مشخص می‌شود، درواقع مالیات سیستمی مالی است که این اهداف را دنبال می‌کند: ۱. تحقق بخشی از درآمدهای دولت؛ ۲. تعدیل توزیع درآمد و ثروت جامعه؛ ۳. کنترل و هدایت مخارج و هزینه‌ها در اقتصاد؛ ۴. کنترل حجم واردات و صادرات. دولت مالیات را به طور مستقیم بر دارایی و درآمد افراد و مؤسسات وضع می‌کند و شامل مالیات بر دارایی و مالیات بر درآمد به شکل زیر است:
- الف) مالیات بر دارایی: مانند ۱. مالیات بر ارث (ماده ۱۷ الی ۳۹.۲. حق تمبر (ماده ۴۴ الی ۵۱)
- ب) مالیات بردرآمد: مانند۱. مالیات بر درآمد املاک (ماده ۵۲ الی۸۰.۲. مالیات بر درآمد حقوق (ماده ۸۱ الی ۸۹.۳. مالیات بر درآمد مشاغل (ماده ۹۳ الی ۱۰۳.۴. مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی (ماده ۱۰۰ الی ۱۱۸.۵. مالیات بر درآمد اتفاقی (ماده ۱۱۹ الی ۱۲۸) | درباره مالیات مؤسسات خیریه که اکثر مؤسسات در خصوص آن در اشتباه هستند، باید بیان کرد که مؤسسات خیریه و عام المنفعه طبق ماده ۱۳۹ معاف بازپرداخت مالیات هستند؛ اما این معافیت به معنای ارائه نکردن اظهارنامه و انجام تکالیف قانونی نیست. این معافیت به معنای انجام تکالیف و رعایت کلیه قوانین مالیاتی است که در صورت اجرا باعث مشمولیت این قانون به شکل ضرب سود خالص در ضریب مالیاتی صفر می‌شود.
درباره معافیت مؤسسات خیریه و عام المنفعه می‌توان به ماده ۱۳۹ قانون مالیاتهای مستقیم مراجعه کرد که بیان می‌کند:
- الف) موقوفات، نذورات، پذیره، کمک‌ها و هدایای دریافتی نقدی و غیرنقدی آستان قدس رضوی، آستان حضرت عبدالعظیم الحسنی (ع)، آستانه حضرت معصومه (س)، آستان حضرت احمد ابن موسی (ع) «شاه چراغ»، آستان مقدس حضرت امام خمینی (ره)، مساجد، حسینیه ها، تکایا و سایر بقاع متبرکه از پرداخت مالیات معاف است. تشخیص سایر بقاع متبرکه به عهده سازمان اوقاف و امور خیریه می‌باشد.
- ب) کمک‌ها و هدایای دریافتی نقدی و غیر نقدی جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران از پرداخت مالیات معاف است.
- ج) کمک‌ها و هدایای دریافتی نقدی و غیرنقدی صندوق‌های پس‌انداز بازنشستگی و سازمان بیمه خدمات درمانی و سازمان تامین اجتماعی و صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستائیان و عشایر و همچنین حق بیمه و حق بازنشستگی سهم کارکنان و کارفرما و جریمه‌های دریافتی مربوط توسط آنها از پرداخت مالیات معاف است.
- د) کمک هاو هدایای دریافتی نقدی و غیرنقدی مدارس علوم اسلامی از پرداخت مالیات معاف است. تشخیص مدارس علوم اسلامی با شورای مدیریت حوزه علمیه قم می‌باشد.
- ه) کمک‌ها و هدایای دریافتی نقدی و غیرنقدی نهادهای انقلاب اسلامی از پرداخت مالیات معاف است. تشخیص نهادهای انقلاب اسلامی با هیئت وزیران می‌باشد.
- و) آن قسمت از درآمد صندوق عمران موقوفات کشور که به مصرف عمران موقوفات برسد از پرداخت مالیات معاف است
- ز) درآمد اشخاص از محل وجوه بریه ولی فقیه، خمس و زکات از پرداخت مالیات معاف است.
- ط) کمک‌ها و هدایای دریافتی نقدی و غیرنقدی مؤسسات خیریه و عام المنفعه که به ثبت رسیده اند، مشروط بر آنکه به موجب اساسنامه آنها صرف امور مذکور در بند (ح) این ماده شود و سازمان امور مالیاتی کشور بر درآمد و هزینه آنها نظارت کند، از پرداخت مالیات معاف است.
- ی) کمک‌ها و هدایای دریافتی نقدی و غیرنقدی و همچنین حق عضویت اعضاء مجامع حرفه ای، احزاب و انجمن‌ها و تشکل‌های غیردولتی که دارای مجوز از مراجع ذی ربط باشند و وجوهی که به موجب قانون و مقررات مربوط از درآمد یا حق الزحمه اعضاء آنها کسر و به حساب مجامع مزبور واریز می‌شود، از پرداخت مالیات معاف است.
مؤسسات خیریه و عام المنفعه در صورتی می‌توانند از معافیت مالیاتی موضوع بند «ط» استفاده نمایند که واجد شرایط زیر باشند:
- الف) موسسه رسما تحت یکی از عناوین خیریه و عام المنفعه به ثبت رسیده و غیرانتفاعی بودن آن نیز در اساسنامه تصریح شده باشد.
- ب) کمک‌ها و هدایای دریافتی نقدی و غیر نقدی آنها صرف اموری از قبیل تبلیغات اسلامی، تحقیقات فرهنگی، علمی، دینی، فنی، اختراعات، اکتشافات، تعلیم و تربیت، بهداشت و درمان، بنا و تعمیر و نگهداری مساجد و مصلاها و حوزه‌های علمیه و مدارس علوم اسلامی و مدارس و دانشگاه‌های دولتی، مراسم تعزیه واطعام، تعمیر آثار باستانی، امور عمرانی و آبادانی، هزینه یا وام تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان، کمک به مستضعفان و آسیب دیدگان حوادث ناشی از سیل، زلزله، آتش سوزی، جنگ و حوادث غیرمترقبه دیگر برسد.
- پ) اساسنامه آنها صریحا متضمن این موضوع باشد که مؤسسان و وابستگان طبقات اول و دوم آنان و هیئت امنا و مدیران آنها مبادرت به انجام معامله با موسسه ننماید.
- ت) اساسنامه موسسه صریحا حاکی از این باشد که مؤسسات یا صاحبان سرمایه حق هیچگونه برداشت و با تخصیص از محل کمک‌ها و هدایای دریافتی نقدی و غیرنقدی را ندارند و بعد از انحلال، دارایی موسسه به سازمان بهزیستی کشور یا یکی از مؤسسات دولتی و یا مؤسسات خیریه و عام المنفعه دیگر واگذار گردد.
- ث) بر درآمد و هزینه آنها به شرح مواد (۷) الی (۹) آیین نامه اجرایی موضوع تبصره (۳) ماده (۱۳۹) قانون نظارت شود
- اسناد و مدارک لازم برای ثبت نام و تشکیل پرونده
اشخاص موضوع ماده (۱۳۹) قانون ازجمله مؤسسات خیریه باید ظرف یک ماه از تاریخ ثبت در مراجع ذیصلاح یا دریافت پروانه فعالیت به اداره امور مالیاتی ذی ربط مراجعه و ضمن تکمیل و ارائه دفترچه ثبت نام (مطابق نمونه تهیه شده توسط سازمان امور مالیاتی کشور) حسب مورد اسناد و مدارک ذیل را جهت تشکیل پرونده به اداره امور مالیاتی تحویل نمایند
- الف) اصل و تصویر اساسنامه به ثبت رسیده توسط مراجع ذی ربط ظرف یک ماه
- ب) اصل و تصویر آگهی تأسیس منتشره در روزنامه رسمی
- پ) اصل و تصویر مدارک شناسایی مؤسسان یا صاحبان سرمایه
- ت) اصل و تصویر مجوز یا پروانه فعالیت
- ث) مشخصات حساب‌های بانکی (شماره حساب، نام بانک و شعبه آن) مفتوحه بنام مؤسسه تبصره (۱): اداره کل موظف است پیش از تعیین ناظر (ناظرین) مؤسسات خیریه، با تطبیق تصویر اسناد و مدارک تسلیمی از سوی موسسه با اصل آن صحت مدارک را بررسی نماید. به علاوه اداره کل می‌بایست با حصول اطمینان از ثبت مؤسسه در مراجع ذیصلاح، عنوان صورتحساب‌های بانکی تسلیمی را نیز با نام مؤسسه تطبیق دهد. تبصره (۲): در صورت اصلاح اساسنامه در زمان فعالیت موسسه خیریه، موسسه موظف است رونوشت یا تصویر مصدق اساسنامه اصلاحی را ظرف مدت یک ماه از تاریخ تصویب آن، به اداره امور مالیاتی و ناظر ذی ربط تسلیم نماید.
- نحوه انتخاب نظار و صدور احکام مربوط
اداره کل مکلف است حداکثر ظرف یک هفته از تاریخ دریافت درخواست مؤدی برای تعیین ناظر به ترتیب زیر اقدام نماید:
- الف) چنانچه موسسه در گروه مؤسساتی قرار می‌گیرد که براساس بند (الف) ماده (۳) این دستورالعمل وظیفه نظارت بر درآمد و هزینه آنها به سازمان اوقاف و امور خیریه محول شده است، موسسه را جهت تعیین ناظر به سازمان موصوف معرفی نماید.
- ب) مؤسساتی که با نظر مستقیم وزیر محترم امور اقتصادی و دارایی یا رئیس کل محترم سازمان امور مالیاتی کشور، امر نظارت بر درآمد و هزینه آنها به سایر سازمانها یا نهادها واگذار گردیده است را جهت تعیین ناظر به سازمان یا نهاد ذی ربط معرفی نماید.
- پ) برای آن دسته از مؤسساتی که مشمول بند (الف) و (ب) فوق نمی‌باشند، باید ناظر یا نظار واجد شرایط انتخاب و پس از صدور حکم (مطابق نمونه حکم پیوست) به موسسه معرفی شوند. به علاوه، تصویر اساسنامه و اساسنامه اصلاحی حسب مورد و سایر مدارک مربوط باید در اختیار ناظر قرار داده شود.
- تبصره (۱): اداره کل می‌تواند حسب ضرورت و با توجه به حجم و گستره جغرافیایی فعالیت موسسه خیریه، نظارت بر درآمد و هزینه موسسه خیریه را به گروهی سه نفره، شامل یک سرپرست و دو عضو واگذار نماید. در نظارت گروهی، گزارش نهایی با ذکر نام و درج مهر و امضاء تمامی اعضاء و تائید سرپرست گروه تهیه می‌گردد.
- تبصره (۲) مدت اعتبار احکام صادره برای نظار دو سال مالیاتی (عملکرد) است و انتخاب مجدد نظار مذکور پس از انقضای این مدت، بلامانع خواهد بود.
- تبصره (۳): در صورت انتقال، بازنشستگی یاعدم امکان ادامه فعالیت ناظر به هر دلیل دیگر، اداره کل مکلف است حداکثر ظرف مدت یک هفته نسبت به تعیین ناظر جدید اقدام نماید. بدیهی است، ناظر پیشین موسسه باید کلیه مدارک و مستندات مربوط و گزارش آخرین اقدامات انجام شده خود را به ناظر جدید تسلیم نماید.
