معماران عصر جدید

تحلیلی نو بر وضعیت سازمان های مردم نهاد در ایران و جهان

کتاب حاضر، نظر به اهمیت عرصه کار خیر در آینده و به ویژه برای جوامع در حال توسعه، سازمان های مردم نهاد را مطالعه می کند. در ایران، فعالان و محققان و دانشمندان اجتماعی به بخش مردم نهاد هنوز توجه کافی نکرده اند؛ از این رو نتوانسته است از صورت سنتی و فردی، به حرکتی اجتماعی، به صورت راهبردی درآید. این در حالی است که توجه به این ظرفیت شاید بتواند تحولی جدی در راه نجات اقتصاد کشور ایجاد کند و در صورت رشد و گسترش، شاید بتواند به پیشبرد رفاه  اجتماعی کمک بسزایی کند. محققان و مدیران حوزه اجتماعی در ایران باید اهمیت رویکرد علمی به بخش مردم نهاد را درک کنند و از علم و تجربیات دیگران در این حوزه استفاده کنند در مسیر ساخت بخش مردم نهاد بومی، قوی، متحدو اتحاد آور قدم بگذارند.

با این دیدگاه، این کتاب ضمن شناسایی مفاهیم بنیادین بخشش، سازمان های حوزه کار خیر، از جمله پژوهشکده ها و دانشگاه ها و سازمان های مردم نهاد و خیریه ها در جهان را مطالعه و نمونه هایی را معرفی نمی کند. مخاطب این کتاب در وهله اول، فعالان سازمان های خیریه و علاقمندان به تأسیس خیریه هستند تا با نمونه هایی از نحوه عملکرد وراهبری و مدیریت و برنامه های خیریه های سرشناس آشنا شوند و در طراحی نقشه راه و پیشبرد مأموریت های متعالی خود موفق تر عمل کنند. سیاستگذاران، مخاطبان دیگر این اثر هستند تا با درک جایگاه بخش مردم نهاد در دنیا  و ظرفیت آن در ایران بتوانند با بصیرت و آگاهی مستند، در جهت رونق این بخش در ایران برنامه ریزی کنند. عموم مردم نیز مهم ترین حامیان سازمان های مردم نهاد هستند و با مطالعه این کتاب می توانند انگیزه پیدا کنند تا به طور فعال،در شکل گیری سازمان های اثر بخش  نقش ایفا کنند. امید است همگان برای ریشه یابی و درمان اصولی مشترک جامعه دست در دست هم نهند.

مطالب کتاب در پنج فصل تنظیم شده است:

فصل اول کتاب (چیستی خیریه ها و سمن ها) در خصوص مفاهیم پایه حوزه سازمان های مردم نهاد است.  در این فصل، کلید واژه های کار خیر شرح داده و انواع سازمان های مردم نهاد با توجه به کارکرد قانونی و حیطه فعالیت معرفی می شوند. سپس، تفاوت بخش مردم نهاد با سایر بخش های جامعه، تاریخچه  ظهور آن در مناطق گوناگون و مدیریت منحصر به فرد آن تبیین می شود. در آخرین بخش این فصل، نقدهای وارد بر نیکوکاری و سازمان های مردم نهاد تشریح می شود.

در فصل دوم کتاب، (مراکز فعال در عرصه آموزش و پژوهش خیریه ها و سمن ها) سازمان های متمرکز بر آموزش و پژوهش در اروپا و آسیا و آمریکا شناسایی می شوند. این سازمان ها شامل دانشگاه ها و پژوهشکده ها و خیریه های پژوهشی و تبلیغاتی هستند که حول موضوع سمن ها و با هدف ارتقای بخش مردم نهاد کار می کنند. سپس هر سازمان با بیان تاریخچه، برنامه های پژوهشی، آموزشی و سایر خدمات معرفی می شوند. سازمان های معرفی شده در این فصل کتاب: بنیاد کمک به خیریه ها در انگلستان(CAF)، مرکز بخشش خیر خواهانه و نوع دوستی (CGAP) در انگلیس، تأثیر نیکوکاری در انگلیس، مرکز مطالعه و پژوهش نوع دوستی، انجمن نیکوکاری خطر پذیر اروپا، مرکز مطالعات نیکوکاری، مرکز اثر بخشی کار خیر در دانشگاه کاس لندن، مؤسسه مسناتا برای نیکوکاری و جامعه مدنی در آلمان، شبکه نیکوکاری خطر پذیرآسیا، مرکز آسیایی، انجمن پژوهش مراکز غیر انتفاعی و داوطلبی آمریکا، مرکز بنیاد، ایماژین کانادا، مرکز رهبری غیر انتفاعی و عمومی، بنیاد آلاء.

در فصل سوم، (نظام ارزیابی و رده بندی خیریه ها و سمن ها) نمونه هایی از رده بندی سازمان های مردم نهاد که سازمان های پژوهشی و خدماتی کار خیر تنظیم کرده اند، شناسایی شده تا نظام ارزیابی این دست سازمان ها بررسی شود. دو مورد از سازمان های مورد ارزیابی در این فصل: چریتی نویگیتر، چریتی واچ یا دیدبان خیریه

در فصل چهارم،( تحلیل ساختارمند خیریه ها و سمن ها برگزیده) هفت شاخص برای ارزیابی سمن ها تعریف می شود که شامل شاخص سرمایه، قدمت، اثر بخشی و…. است. سپس، در هر شاخص نمونه هایی از سازمان های مردم نهاد که می توان ان شاخص را به طور برجسته در آن یافت، از مناطق گوناگون دنیا از جمله ایران معرفی می شوند. سازمان های مورد بررسی در این فصل: بنیاد بیل و ملیندا گیتس، بنیاد ولکام تراست، بنیاد عظیم پرمجی، مؤسسه محمد بن راشد آل مکتوم،آستان قدس رضوی، بنیاد راکفلر، خیریه سنت کراس و اقامتگاه فقر شریف، پیترز پنس یا خیرات سنت پیتر، انیستیتو پاستور، خیریه نوبر تبریز، خدمات درمان چشم آراویند، فدینگ آمریکا (تغذیه آمریکا)، پزشکان بدون مرز(MSF) بنیاد فورد، بنیاد کوکاکولا.

در فصل آخر، یعنی فصل پنجم، (راهکار های کلان و خرد ارتقای خیریه ها و سمن ها) راهکارهای خرد و کلان برای پیشبرد اهداف سمن ها، به خصوص در ایران پیشنهاد می شوند. در این فصل ابتدا عوامل موفقیت سازمان های مردم نهاد بزرگ و نیز سمن های کوچک تبیین شده و سپس راهکار هایی برای ارتقای حکمرانی سمن ها در ایران پیشنهاد می شود.

در نهایت در نتیجه گیری کتاب نکته هایی برای بهره برداری بهتر خیریه ها و سازمان های مردم نهاد در کشور بیان شده است:

• گام اول سازمان های موفق، نیاز سنجی و تعیین هدف و مشخص کردن مأموریت سازمان است.
• در تعیین هدف، سازمان ها به مسائل ریشه ای برای رفع مشکل می پردازند. برای مثال بنیاد ولکام تراست برای رسیدن به هدف بهبود سلامت، به جای تعمیم روشی شناخته شده در دنیا، بر تحقیقات پزشکی و محققان جوان سرمایه گذاری می کند.
• طرح رویکرد دوم برای تضمین اثر بخشی نیزروشی مناسب برای مواقعی است که احتمال می رود هدف و مسیر مشخص شده در کوتاه مدت، اثر بخشی در خور توجهی نداشته باشد.
• پس از نیاز سنجی و شناسایی علل ریشه ای مشکل، سازمان باید برنامه دقیقی برای رسیدن به هدف بچیند.مثلا در بنیاد گیتس مراحل مشخصی برای روند تعریف و اجرای هر پروژه وجود دارد.
• ارزیابی اثر بخشی راهبرد ها و اعمال تغییرات در صورت نیاز نیز نکته ای کلیدی در موفقیت سازمان هاست.
• کیفیت عالی حتی برای خدمات رایگان، از دیگر نکات عملکرد این سازمان های مردم نهاد برتر است.
• تلاش برای جذب و حفظ افراد لایق با ایجاد انگیزه و علاقه میان کارمندان، دادن امکانات خوب و مهم تر از همه، امکان رشد مهارت شغلی، از دیگر عواملی است که محقق کردن اهداف سازمان را ممکن می سازد.
• همکاری با سایر بخش ها و سازمان ها و افرادی که در یک حوزه فعالیت می کنند نیز نکته ای کلیدی برای موفقیت سازمان مردم نهاد است.
• تقریبا در همه سازمان های مطالعه شده به منظور جریان سازی به نفع دیدگاه و آرمان ها و هدف های سازمان، تبلیغات می شود.
• نکته آخر در خصوص سرمایه داران یا بنیاد های بزرگ تجاری است که با نیکوکاری می توانند نظام سرمایه داری را به نظام نیکوکاری و مردم ذی نفع را به مبلغانی برای برند و موقعیت خود تبدیل کنند.