تأمین معیشت نیازمندان از دیرباز در میان مردم ایران رواج داشته و این امر پسندیده پس از ورود دین مبین اسلام به مراتب نزد مردم سرزمینمان افزایش یافت. چراکه اسلام برای حفظ حرمت انسانها و ایجاد تعادل اقتصادی در جامعه، صاحبان ثروت را ملزم کرده که بخشی از اموال خود را برای تأمین هزینۀ زندگی و رفع گرسنگی نیازمندان اختصاص دهند. در تاریخ معاصر و پس از شکلگیری نهاد دولت، با وجود ایجاد مؤسسات حاکمیتی برای کمک معیشتی به اقشار فرودست جامعه، همچنان شاهد استقبال خیرین، بازاریان، مساجد و مؤسسات خیریۀ خصوصی از این شیوه برای یاری رساندن به افراد نیازمند هستیم. اهمیت بالای موضوع معیشت بین خیرین ایرانی در پژوهشی با عنوان «سیمای نیکوکاری ایران» به روشنی قابل مشاهده است.
«سیمای نیکوکاری ایران» یکی از دستاوردهای «اطلس خیر ایران» در حوزۀ سنجش نظرات ایرانیان در خصوص نیکوکاری است. این گزارش پژوهشی که مبتنی بر یک نظرسنجی آنلاین است، دادههای بسیار مهمی را در خصوص رفتارهای نیکوکارانۀ مردم ایران در اختیار خوانندگان قرار میدهد. خوانندگان این گزارش میتوانند به سیمایی نسبتاً جامع و کلی از وضعیت نیکوکاری در ایران دست یابند. همچنین این پژوهش بر اساس روش پیمایش خودگزینشگر غیر محدود (Unrestricted Self-selected Survey) صورت پذیرفته است، دادههای بسیار مهمی را در خصوص کنش و باور ایرانیان در حوزه نیکوکاری در اختیار مخاطبان قرار میدهد. در ادامه، نگاهی به بخشهایی از نتایج این پیمایش خواهیم انداخت تا با اهمیت موضوع معیشت در نگاه جامعه ایرانی بیشتر آشنا بشویم. پس از بررسی این موضوع، اهمیت حوزه معیشت در فضای نیکوکاری ایران، بریتانیا و استرالیا مقایسه خواهند شد تا چشماندازی نیز از این موضوع در سایر کشورها بهدست دهیم.
بر اساس یافتهها، از میان ۹۵۸ نفر مشارکتکننده پژوهش، ۳۲۰ نفر (۴/۳۳ درصد) حوزۀ معیشتی را برای کمک مالی در اولویت قرار دادهاند که این میزان بالاترین درصد مشارکت در میان حوزههای مختلف کمک مالی بوده است. حوزۀ آموزشی و فرهنگی با ۱۷۶ نفر (۴/۱۸ درصد) در رتبۀ دوم قرار دارد.
بر اساس همین یافتهها، از میان ۹۵۸ نفر مشارکتکننده مذکور، ۲۲۶ نفر (۶/۲۳ درصد) حوزۀ معیشتی را برای کار داوطلبانه در اولویت قرار دادهاند که دومین درصد مشارکت در بین کارهای داوطلبانه بوده است. (کار داوطلبانۀ آموزشی و فرهنگی با ۲۸۱ نفر معادل ۳/۲۹ درصد، در رتبۀ نخست قرار دارد. )
- مقایسه میزان اولویت کمک معیشتی در ایران با استرالیا و بریتانیا
بر اساس گزارش پژوهشی خیریههای کشور استرالیا در سال ۲۰۱۹، مجموع درآمد آنها نزدیک به ۵۰ میلیارد دلار بود که از این مقدار تنها حدود ۸۳۰ میلیون دلار به حوزۀ رفاه اجتماعی اختصاص داشت. ضمن اینکه کمک معیشتی تنها بخشی از رفاه اجتماعی را شامل میشود.
همچنین در گزارش پژوهشی خیریهها در سال ۲۰۲۲ کشور بریتانیا (Charities Aid Foundation
UK Giving Report ۲۰۲۲) تنها ۹ درصد افراد اولویت فعالیتهای خیرخواهانۀ خود را کمک معیشتی به افراد بیخانمان و تهیۀ مسکن و سرپناه برای آنها عنوان کردهاند.
با مقایسۀ میزان کمکهای مالی در کشورهای بریتانیا و استرالیا و ایران میتوان نتیجه گرفت با وجود تحولات اساسی فعالیتهای خیرخواهانه و سازمانهای مردمنهاد در دنیا، همچنان در کشور ما حوزۀ معیشت برای خیرین جایگاه ویژهای دارد. به طوری که طبق پژوهش صورتگرفته اولین انتخاب یک خیر در ایران کمک معیشتی به افراد نیازمند خواهد بود.
نکتۀ شایان توجه در پژوهشهای کشورهای پیشرفتهای نظیر بریتانیا و استرالیا این است که حوزۀ معیشت به طور مشخص مورد بررسی قرار نگرفته و در قالب موردی از رفاه اجتماعی یا کمکهای مستقیم مالی به افراد عنوان شده است. همچنین تفاوت معنادار کمکهای مالی شهروندان در کشورهای غربی توسعهیافته با ایران به سازمانها و خیریههای مرتبط با محیطزیست و حیوانات قابلتوجه است که یکی از دلایل آن میتواند تفاوت فرهنگی و باورهای مذهبی ساکنان این کشورها باشد. علاوه بر این اهمیت اشتغالزایی و زیرساختهای عمرانی برای سازمانهای مردمی بریتانیا و استرالیا نسبت به فعالان حوزۀ خیر در ایران نیز ناشی از اقتصاد پویا و سطح بالای رفاه زندگی در ممالک غربی در قیاس با کشور خودمان است. اما سؤال اصلی این است که با تحولات رخداده در جامعۀ ایران و تغییر در نوع نیازهای نیازمندان آیا زمان آن نرسیده است که سازمانهای مردمنهاد و خیریهها به سایر حوزهها در کمک مالی توجه بیشتری نشان دهند.
